Dziedziczenie długów — jak tego uniknąć?

• Dziedziczenie obejmuje zarówno majątek, jak i długi spadkodawcy, które mogą przejść na spadkobierców na podstawie testamentu lub ustawowo, według określonej kolejności dziedziczenia.

• Spadkobiercy mogą zdecydować się na przyjęcie spadku w całości (wraz z długami), jego odrzucenie lub przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza, co ogranicza odpowiedzialność za zobowiązania do wartości odziedziczonego majątku.

• Sprawdzenie długów osoby zmarłej nie jest łatwe – wymaga dostępu do baz dłużników, banków lub dokumentów poświadczających dziedziczenie, a często pełna skala zadłużenia jest trudna do określenia.

• Długi alimentacyjne wchodzą do masy spadkowej, jeśli były wymagalne przed śmiercią spadkodawcy, natomiast sam obowiązek alimentacyjny nie podlega dziedziczeniu.

Dziedziczenie długów to temat, który od wielu lat budzi spore kontrowersje. Prawo spadkowe jednak zawiera dokładne zasady dotyczące tego, kto i w jaki sposób może przejąć aktywa zmarłego. Warto jednak wiedzieć, że nie zawsze w skład masy spadkowej wchodzą jedynie wartościowe rzeczy, czy też prawa, ponieważ zaliczane są do niej również niewykonane zobowiązania spadkodawcy. Jak uniknąć dziedziczenia długów? Podpowiadamy.

Mechanizmy dziedziczenia długów

Polskie prawo przewiduje dwa mechanizmy dziedziczenia spadku: na podstawie testamentu lub ustawy. W tym pierwszym przypadku osoba zmarła, która pozostawiła po sobie testament, określa w nim, kto zgodnie z jej wolą jest uprawniony do dziedziczenia. Jeżeli jednak spadkodawca nie pozostawił po sobie takiego dokumentu, spadkobiercy wskazani w nim odmówili przyjęcia majątku, bądź został on niepoprawnie skonstruowany lub był pozbawiony podpisu, wówczas kolejność dziedziczenia regulowana jest przez przepisy kodeksu cywilnego. Jest to właśnie dziedziczenie ustawowe. Zgodnie z zapisami prawa, w takiej sytuacji w równym stopniu majątek dziedziczy małżonek oraz dzieci zmarłego. W następnej kolejności są z kolei rodzice i rodzeństwo spadkodawcy.

Kolejność dziedziczenia spadku po członkach rodziny

To, w jakiej kolejności długi są dziedziczone po zmarłym regulują przepisy Kodeksy Cywilnego. Mówi on że:

• w pierwszej kolejności spadek dziedziczą dzieci i małżonek,
• jeśli dziecko spadkodawcy nie dożyło do otwarcia spadku, prawo do dziedziczenia przypada w dalszej kolejności jego dzieciom i odpowiednio, kolejnym zstępnym,
• w drugiej kolejności do pasku mają prawo małżonek oraz rodzice zmarłego. W przypadku braku małżonka i zstępnych, spadek dziedziczą wyłącznie rodzice,
• jeśli jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, prawo do dziedziczenia jego części spadku przypada rodzeństwu zmarłego,
• w przypadku, gdy któreś z rodzeństwa nie dożyło otwarcia spadku, prawo do dziedziczenia jego części spadku przypada jego zstępnym,
• w następnej kolejności spadek dziedziczą dziadkowie zmarłego,
• w ostatniej kolejności, w przypadku braku małżonka i krewnych, spadek dziedziczy gmina ostatniego zamieszkania spadkodawcy, lub Skarb Państwa.

Do którego pokolenia dziedziczy się długi?

Prawa cywilne nie określa do którego pokolenia można odziedziczyć spadek. W związku z tym spadkobiercą nie muszą być najbliższe osoby, a więc małżonek, dzieci, rodzice, rodzeństwo, dziadkowie, pradziadkowie itp. Jeżeli spadek zostanie odrzucony przez osoby, którym prawo do dziedziczenia przypada w pierwszej kolejności, spadek przechodzi na kolejnych krewnych.

Dziedziczenie długów

Niezależnie od tego czy spadek nabywany jest na mocy testamentu, czy ustawowo, każdy spadkobierca musi określić co do niego swoje stanowisko. Może wybrać następujące opcje:

• przyjąć spadek w całości — wówczas otrzymuje wszystkie aktywa oraz długi zmarłego,
• odrzucić spadek w całości,
• przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza — w tym przypadku spadkobierca odpowiada za długi spadkodawcy jedynie do wysokości odziedziczonego majątku.

Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza gdy są same długi skutkuje tym, że spadkobierca nie będzie musiał za nie odpowiadać, ponieważ spadek nie zawiera żadnego majątku.

Nie można natomiast przyjąć wyłącznie majątku takiego jak mieszkanie, pieniądze, samochód i inne rzeczy zmarłego, bez jego długów. Warto przy tym wspomnieć, że jeśli spadek zawiera na przykład mieszkanie o wartości 400 000 zł, pieniądze o wartości 50 000 zł oraz dług w wysokości 500 000 zł, to przyjmując taki spadek z dobrodziejstwem inwentarza, spadkobierca będzie musiał zwrócić 450 000 zł. Jeśli będzie chciał zachować mieszkanie, będzie musiał zdobyć środki potrzebne na zwrot długu w inny sposób. Dlatego, choć może się wydawać że przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza jest najbezpieczniejszą opcją, nie zawsze tak jest.

Zawsze na określenie stanowiska spadkobierca ma 6 miesięcy od momentu, w którym dowiedział się o spadku. W tym celu musi złożyć stosowne oświadczenie w sądzie lub u notariusza. W przeciwnym wypadku odziedziczy spadek z dobrodziejstwem inwentarza.

Dziedziczenie długów po rodzicach

Czy długi rodziców przechodzą na dzieci?  Warto mieć świadomość, że długi wchodzą do masy spadkowej. Dlatego zasada ich dziedziczenia jest taka sama jak w przypadku reszty majątku, a więc w pierwszej kolejności długi po rodzicach dziedziczą dzieci. Warto jednak wiedzieć, że w większości przypadków nie są one zobligowane do spłacania takiego zobowiązania, jeżeli odrzucą spadek. Wyjątkiem jest sytuacja, w której przyjmują spadek z długiem lub są poręczycielami pożyczki zmarłego, bądź przejęły zadłużone mienie.  

Żeby uchronić się od dziedziczenia długów po rodzicach w przypadku przejęcia spadku, należy przyjąć go z dobrodziejstwem inwentarza. W takiej sytuacji będziemy musieli oddać jedynie taką kwotę, którą możemy pokryć z otrzymanego spadku. Dlatego na przykład jeżeli otrzymaliśmy 100 000 zł, a rodzice byli zadłużeni na 150 000 zł, wówczas musimy zwrócić jedynie 100 000 zł. Jeżeli jednak przyjęlibyśmy spadek wprost, wtedy musielibyśmy zwrócić całą kwotę zobowiązania, a więc 150 000 zł, mimo że spadek jej nie pokrywa.

Kto dziedziczy długi po bracie lub siostrze?

Po zmarłym bracie lub siostrze spadek w pierwszej kolejności dziedziczą jego małżonek i dziedzi i wnuki. Następnie rodzice, a jeśli któryś z rodziców nie dożyło otwarcia spadku, to prawo przypada rodzeństwu zmarłego. Dziedziczenie długów po bracie jest więc możliwe, ale rodzeństwo nie dziedziczy spadku w pierwszej kolejności. 

Jak nie odziedziczyć długów po bracie? Wystarczy odrzucić spadek lub przyjąć go z dobrodziejstwem inwentarza, podobnie jak w przypadku dziedziczenia po innych członkach rodziny.

Dziedziczenie długów po dalszej rodzinie

Jeśli najbliższa rodzina spadkodawcy nie dożyła otwarcia spadku lub go odrzuciła, prawo dziedziczenia przypada na dalszych krewnych. Teoretycznie jest więc możliwe odziedziczenie długów po dalekim krewnym, o którym dawno się nie słyszało. W takim wypadku wystarczy odrzucić spadek lub przyjąć go z dobrodziejstwem inwentarza.

Jak sprawdzić długi osoby zmarłej?

Jak sprawdzić długi zmarłego ojca, matki czy innego członka rodziny? Nie jest to proste, takie informacje nie są bowiem udzielane od ręki. Co więcej, całkowita wielkość zadłużenia często jest trudna do określenia, zwłaszcza jeśli zmarła osoba miała długi u wielu wierzycieli. W celu uzyskania informacji można posłużyć się bazami takimi jak BIK, KRD czy BIG.

Informacji o zadłużeniu mogą udzielić też same instytucje finansowe, na przykład banki, muszą mieć jednak do tego podstawę, na przykład poświadczenie dziedziczenia od notariusza. Spadkobiercy może być jednak trudno znaleźć wszystkich potencjalnych wierzycieli. W większości przypadków nie jest więc możliwe szybkie i dokładne sprawdzenie poziomu zadłużenia spadkodawcy.

Dziedziczenie długów alimentacyjnych

Zgodnie z artykułem 922 kodeksu cywilnego, wszelkie prawa i obowiązki zmarłego z chwilą jego śmierci przechodzą na jego spadkobierców. Do spadku wchodzą wszystkie prawa rzeczowe z wyjątkiem tych, które zgodnie z prawem w chwili śmierci wygasają, a więc są niedziedziczne. Ze względu na to, że obowiązek alimentacyjny ma charakter osobisty, nie wchodzi do spadku. Jednak raty alimentacyjne, które były wymagalne za życia spadkodawcy, stanowią jego długi, a więc są zaliczane do masy spadkowej. Z tego powodu spadkobierca, przyjmując spadek z dobrodziejstwem inwentarza, będzie musiał je spłacić do wysokości odziedziczonego majątku. Przyjmując jednak spadek w całości, również w całości będzie musiał spłacić dług alimentacyjny.